Từ thuở lập quốc, người Việt đã gọi nhau là “con rồng cháu tiên”. Đó không chỉ là một cách xưng tụng mang màu sắc truyền thuyết, mà còn là biểu tượng thấm sâu vào tâm thức, tạo nên bản sắc văn hóa từ huyết mạch cội nguồn đến biểu hiện thẩm mỹ và tín ngưỡng. Và cho đến hôm nay, hình tượng rồng vẫn hiện diện một cách sống động trong từng chi tiết của đời sống người Việt – từ đình chùa, cung điện đến trang phục và lễ hội.
Rồng trong truyền thuyết: khởi nguồn của một dân tộc thống nhất
Truyền thuyết Lạc Long Quân – Âu Cơ là nền móng để hình thành khái niệm “con rồng cháu tiên”. Một bên từ biển cả, một bên từ núi cao, tổ tiên người Việt được kể là đã sinh ra từ bọc trăm trứng – tượng trưng cho sự hợp nhất kỳ diệu giữa thiên nhiên, trời đất, và lòng người.
Dưới lăng kính văn hóa, đó không chỉ là một truyền thuyết, mà là lời khẳng định về sự gắn bó máu thịt giữa cộng đồng dân tộc – dù khác vùng miền, tất cả đều có cùng một gốc gác thiêng liêng. Và chính từ đó, biểu tượng rồng không còn là vật tưởng tượng xa lạ, mà trở thành hình hài của niềm tự hào dân tộc.
Rồng trong dân gian: hiện thân của phúc khí và lòng người
Trong đời sống người Việt, rồng hiện diện gần gũi đến mức đôi khi không cần gọi tên, người ta vẫn nhận ra bằng trực giác. Rồng là cơn mưa đúng mùa, là sự thịnh vượng đủ đầy, là ánh sáng của trời đất hòa quyện với lòng người.
Nét đặc trưng trong kiến trúc dân gian Việt là hình tượng "lưỡng long chầu nguyệt" – hai con rồng uyển chuyển hướng về một vầng trăng hoặc mặt trời tỏa sáng. Dáng rồng không gầm thét, mà uốn lượn thanh thoát, thể hiện sự thuần hậu và cao quý. Bạn có thể dễ dàng bắt gặp hình ảnh ấy trên các mái đình, miếu – như một biểu tượng của sự hòa hợp âm dương, niềm tin vào ánh sáng và sự minh triết.
Hình ảnh “lưỡng long chầu nguyệt” trên mái đình Bình Thủy ở Cần Thơ
Hình ảnh “lưỡng long chầu nguyệt” ở Đền Thờ Mạc Cửu - Hà Tiên
Hình ảnh này không chỉ là chi tiết trang trí, mà còn là sự hiện diện tinh thần trong tín ngưỡng làng xã, nơi người dân cầu mưa thuận gió hòa, mùa màng tốt tươi, quốc thái dân an.
Biểu tượng rồng trong cung đình: nét vẽ của quyền uy và thiên mệnh
Trong mỹ thuật cung đình, rồng không chỉ là linh vật, mà là biểu tượng của đế vương, thiên tử – người thay trời trị vì thiên hạ. Vì thế, hình tượng rồng được quy định chặt chẽ: chỉ vua mới được dùng rồng năm móng, gắn liền với long bào, ngọc tỷ, và ngai vàng.
Tại Kinh thành Huế, dấu tích của rồng hiện diện rõ nét: từ chiếu rồng trước điện Thái Hòa, đến các bậc tam cấp ở Ngọ Môn, rồng luôn nằm ở vị trí trung tâm, như khẳng định vị thế độc tôn của hoàng đế.
Biểu tượng rồng xuất hiện nhiều ở kinh thành Huế
Rồng được chạm trổ ở Điện Kiến Trung, Huế
Rồng thời Nguyễn có hình thể uốn lượn tinh tế, đầu ngẩng cao, vảy tròn xếp đều như vân mây. Mỗi đường chạm trên Cửu đỉnh, mỗi hoa văn trên long bào đều là sự kết hợp giữa kỹ thuật thủ công điêu luyện và biểu tượng quyền lực tối thượng.
Rồng thời Nguyễn mang dáng dấp đặc trưng
Rồng trong kiến trúc tâm linh: kết nối cõi trần với cõi linh
Bên ngoài chốn cung đình, rồng vẫn không ngừng hiện diện trong đời sống tín ngưỡng của người Việt. Từ cổng tam quan của các ngôi chùa, đến các mái đình – nơi nào có dấu tích tâm linh, nơi đó có hình bóng rồng.
Hình tượng rồng xuất hiện ở mái chùa Sắc Tứ Khải Đoan, Buôn Ma Thuột, Đắk Lắk
Rồng không chỉ nằm yên trong gạch đá, mà còn sống động trong múa rồng dân gian – những màn biểu diễn mang tính nghi lễ trong dịp lễ hội, tết đến xuân về. Khi rồng múa nhịp nhàng theo tiếng trống, tiếng chiêng, ấy là lúc người dân rước thần, rước phúc, rước cả tinh thần đoàn kết và khát vọng cát tường cho một năm mới.
Hình tượng rồng trong múa lân - sư - rồng
Cũng không thể không nhắc đến hình ảnh cá chép hóa rồng – một tích xưa được lưu truyền rộng rãi và gắn liền với giá trị giáo dục. Đó là biểu tượng của sự bền chí, vượt lên gian khó để vươn tới thành công. Từ tranh dân gian Đông Hồ đến tranh tường đình làng, cá chép vượt vũ môn là lời nhắc rằng, mỗi con người – dù nhỏ bé – nếu đủ nỗ lực, cũng có thể hóa rồng.
Kết
Có lẽ không hình ảnh nào gắn bó với tâm thức người Việt sâu đậm như rồng. Loài vật linh thiêng này không chỉ sống trong huyền thoại lập quốc, mà còn nằm ở mỗi mái đình, viên ngói, nếp áo hay lối múa truyền đời. Từ biểu tượng thiêng liêng trong cung đình đến hơi thở gần gũi nơi đình làng, rồng đã và đang là một phần không thể tách rời của văn hóa Việt Nam.
—---
CREDIT:
- Photography: Luan Nguyen
- Content: Giang Huynh
- Design: Phuong Nguyen